Dikkat eksikliği, bireyin odaklanma, dikkatini sürdürebilme ve organize olma konularında zorluk yaşadığı bir durumdur. Genellikle Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile ilişkilendirilen bu durum, yalnızca çocuklarda değil, yetişkinlerde de görülür. Bu yazıda dikkat eksikliğini tanımlayarak, belirtilerini, nedenlerini ve çözüm yollarını ele alacağız.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Nedir?
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB), bireylerin dikkatini sürdürememe, dürtüsellik ve hiperaktivite belirtileri gösterdiği nörogelişimsel bir bozukluktur. Bu durum bireyin günlük yaşamını, akademik performansını ve sosyal ilişkilerini olumsuz yönde etkileyebilir. Çocukluk döneminde başlamakla birlikte, tedavi edilmediğinde yetişkinlikte de devam edebilir.
ADHD Nedir?
ADHD (Attention Deficit Hyperactivity Disorder), DEHB'nin İngilizce adıdır. Dünyada yaygın olarak bu terim kullanılmaktadır. DEHB ile aynı belirtileri tanımlayan bu terim, özellikle uluslararası literatürde ve profesyonel kaynaklarda sıklıkla yer alır.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Neden Olur?
DEHB'nin ortaya çıkmasında çeşitli faktörler rol oynar. En yaygın nedenler şunlardır:
- Genetik Faktörler: Aile bireylerinde DEHB öyküsü bulunması, genetik yatkınlığı gösterir.
- Beyin Kimyası: Dopamin ve norepinefrin gibi nörotransmitterlerdeki dengesizlikler dikkat eksikliği ve dürtüsellik belirtilerine yol açabilir.
- Beyin Yapısı ve İşlevi: Beynin bazı bölgelerindeki aktivite azalması, DEHB belirtilerini tetikleyebilir.
- Çevresel Etkenler: Gebelik döneminde annenin sigara veya alkol kullanımı, erken doğum, düşük doğum ağırlığı ve çocuklukta yaşanan travmalar da risk faktörlerindendir.
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) Belirtileri Nelerdir?
DEHB belirtileri, dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana başlık altında toplanabilir:
1. Dikkat Eksikliği:
Görevleri başlatmada ve sürdürmede zorluk.
Günlük aktiviteleri unutma ve dikkatsizlik hataları yapma.
Organize olamama ve sıklıkla eşyaları kaybetme.
2. Hiperaktivite:
Yerinde duramama ve sürekli hareket hâlinde olma.
Sınıfta ya da toplantılarda oturmakta zorlanma.
Aşırı konuşma ve başkalarını rahatsız edici davranışlar.
3.Dürtüsellik:
Başkalarının sözünü kesme ya da sırasını bekleyememe.
Düşünmeden hareket etme ve riskli davranışlarda bulunma.
DEHB Türleri Nelerdir?
DEHB, belirtilerine göre üç türe ayrılır:
- Dikkatsiz Tür: Odaklanma ve organize olma sorunları öne çıkar.
- Hiperaktif/Dürtüsel Tür: Hiperaktivite ve dürtüsellik ön plandadır.
- Kombine Tür: Dikkatsizlik, hiperaktivite ve dürtüsellik belirtilerini bir arada barındırır.
DEHB Tanısı Nasıl Konur?
DEHB tanısı koymak için detaylı bir değerlendirme süreci gerekir. Bu süreç genellikle şu adımları içerir:
- Klinik Görüşmeler: Hem bireyin hem de ailesinin detaylı öyküsü alınır.
- Davranış Gözlemleri: Bireyin farklı ortamlardaki davranışları gözlemlenir.
- Standart Testler: MOXO Dikkat Testi gibi objektif değerlendirme araçları kullanılır. MOXO testi, bireyin dikkat, zamanlama, dürtüsellik ve hiperaktivite gibi parametrelerdeki performansını ölçen bilgisayar tabanlı bir testtir.
- Diğer Faktörlerin Dışlanması: DEHB belirtilerine neden olabilecek diğer durumlar (kaygı bozuklukları, öğrenme güçlükleri vb.) değerlendirilir.
DEHB Tedavisi Var mı?
Evet, DEHB tedavi edilebilir bir durumdur. Tedavi bireyin yaşına, belirtilerine ve ihtiyaçlarına göre şekillendirilir. Başlıca tedavi yöntemleri şunlardır:
- İlaç Tedavisi: Stimülan ilaçlar (metilfenidat gibi) ve bazı antidepresanlar, nörotransmitter dengesini düzenler.
- Psikoterapi: Bilişsel davranışçı terapi (CBT), bireyin dikkatini artırma ve dürtülerini kontrol etme becerilerini geliştirmeye odaklanır.
- Davranış Yönetimi: Ebeveynlere ve öğretmenlere yönelik eğitimler, çocuklarda pozitif davranışları artırmayı hedefler.
- Beslenme ve Yaşam Tarzı Değişiklikleri: Omega-3 yağ asitleri açısından zengin beslenme, düzenli uyku ve fiziksel aktivite önemlidir.
DEHB Testi Var mı?
Evet, DEHB teşhisine yardımcı olabilecek testler mevcuttur. Özellikle Danışmanlık Merkezimizde ’de uygulanan MOXO Dikkat Testi, DEHB değerlendirmesinde sık kullanılan bir araçtır. Bu test, bireyin dikkat, zamanlama, hiperaktivite ve dürtüsellik performansını ölçerek tanıya katkı sağlar. Ancak, bu testler tek başına yeterli değildir ve mutlaka uzman değerlendirmesi ile desteklenmelidir.
DEHB Tanısı Konulan Birine Nasıl Davranılmalı?
DEHB tanısı alan bireylere yaklaşımda sabırlı ve anlayışlı olmak önemlidir. İşte dikkat edilmesi gerekenler:
- Empati Kurun: Bireyin yaşadığı zorlukları anlamaya çalışın ve yargılayıcı olmayın.
- Net ve Açık Talimatlar Verin: Karmaşık yönlendirmeler yerine basit ve anlaşılır ifadeler kullanın.
- Pozitif Geri Bildirim Verin: Küçük başarılarını bile takdir ederek motivasyonunu artırın.
- Rutin Oluşturun: Günlük aktivitelerde düzen sağlamak, bireyin kendini daha güvende hissetmesine yardımcı olur.
- Profesyonel Destek Alın: Uzmanlarla iş birliği yaparak bireyin ihtiyaçlarına yönelik stratejiler geliştirin.
DEHB Hakkında Sıkça Sorulan Sorular (SSS)
1. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) belirtileri nelerdir?
DEHB’nin belirtileri üç ana kategoride toplanır: dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik.
- Dikkat eksikliği belirtileri:
- Detaylara dikkat etmeme ve dikkatsizce hatalar yapma
- Uzun süre bir işe odaklanmada zorluk
- Dinleme güçlüğü (sanki biri konuşurken zihni başka bir yerdeymiş gibi)
- Talimatları takip edememe, görevleri tamamlayamama
- Eşyaları sık sık kaybetme (kalem, anahtar gibi)
- Günlük aktivitelerde unutkanlık
- Hiperaktivite belirtileri:
- Yerinde duramama, sürekli kıpırdanma
- Uygun olmayan durumlarda sürekli hareket etme
- Sessiz aktivitelerde zorluk
- Sürekli "enerjik" ya da "hareketli" olma
- Dürtüsellik belirtileri:
- Sırasını beklemede zorluk
- Başkalarının sözünü kesme ya da konuşmaya müdahale etme
- Sorular tamamlanmadan yanıt verme
2. Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu nasıl geçer?
DEHB tamamen “geçen” bir durum olmasa da, etkileri doğru yaklaşımlarla yönetilebilir. Tedavi yöntemleri şunlardır:
- Psikoterapi:
- Bilişsel davranışçı terapi (BDT)
- Dürtü kontrolü ve dikkat yönetimi becerilerini geliştirme
- İlaç tedavisi:
- Psikiyatristin önerdiği stimulant ilaçlar (ör. metilfenidat) veya non-stimulant ilaçlar
- Eğitim ve destek programları:
- Çocuklar için özel eğitim planları
- Aile eğitim programları
- Yaşam tarzı değişiklikleri:
- Sağlıklı beslenme
- Fiziksel aktivitenin artırılması
- Uyku düzenine dikkat etme
3. Dikkat eksikliği ve hiperaktivite aynı şey mi?
Hayır, aynı şey değildir. DEHB; dikkat eksikliği, hiperaktivite ve dürtüsellik olmak üzere üç ana belirtiden oluşur. Kimi bireylerde dikkat eksikliği baskın iken, kimilerinde hiperaktivite ve dürtüsellik baskın olabilir. Bazı bireylerde her iki türün belirtileri bir arada görülebilir.
4. DEHB kaç yaşında biter?
DEHB çoğunlukla çocukluk çağında başlar ve belirtileri yaşam boyu sürebilir. Ancak bazı çocuklar ergenlik döneminde veya genç yetişkinlikte belirtilerde azalma yaşayabilir.
- Ergenlikte belirtiler: Hiperaktivite azalabilir ancak dikkat eksikliği ve dürtüsellik sürebilir.
- Yetişkinlikte: Dikkat yönetimi becerileri geliştirildiğinde hayat kalitesi artabilir. Ancak yetişkin DEHB belirtileri devam edebilir.
5. Çocuğumun DEHB olduğunu nasıl anlarım?
Bir çocuğun DEHB olup olmadığını anlamak için şunlar önemlidir:
- Uzun süreli belirtiler: Belirtiler 6 aydan uzun süredir devam ediyor mu?
- Çevresel etkiler: Hem evde hem okulda belirtiler gözleniyor mu?
- Yaşa uygun olmayan davranışlar: Çocuğun yaşıtlarına göre dikkat ve hareketlilik düzeyi fark ediliyor mu?
- Değerlendirme: Bir uzman (psikolog ya da psikiyatrist) tarafından yapılan detaylı değerlendirme kesin tanı koymada önemlidir.
6. Dikkat eksikliği hangi vitamin eksikliğinden olur?
Dikkat eksikliği üzerinde etkili olabilecek bazı vitamin ve mineral eksiklikleri şunlardır:
- Demir eksikliği: Özellikle ferritin düzeyleri düşük olduğunda dikkat problemleri artabilir.
- D vitamini eksikliği: Beyin fonksiyonları için önemlidir.
- Çinko eksikliği: Dürtüsellik ve hiperaktivite ile ilişkilendirilmiştir.
- Omega-3 yağ asitleri eksikliği: Beyin gelişimi ve dikkat için önemli rol oynar.
Bu durumların teşhis ve tedavisi için Lanu Psikoloji İstanbul psikolog olarak danışmanız gereklidir.
